Thanh toán công trình được dùng ở đây theo nghĩa là khi nhà thầu hoàn thành khối lượng theo các đợt thì chủ đầu tư chi trả tiền tương ứng theo khối lượng công trình đã hoàn thành đó.
Khi hoàn thành công trình, thanh toán lần cuối (trừ khoản giữ lại bảo hành) thì gọi là Quyết toán, nội dung này sẽ được trình bày ở bài viết kế tiếp.
Thanh toán cho nhà thầu theo các đợt như thế nào là nội dung quan trọng trong hợp đồng thi công ký kết giữa chủ nhà và nhà thầu xây dựng.
Ý nghĩa của thanh toán: Để nhà thầu nhận được giá trị đã bỏ ra thi công công trình, có nguồn tài chính chuẩn bị cho các phần việc thi công tiếp theo.
Cơ sở để thanh toán: Theo đề nghị của Nhà thầu, dựa trên khối lượng công việc thực tế đã hoàn thành được nghiệm thu. Việc nghiệm thu do kỹ sư giám sát xác nhận, như một sự công nhận rằng chất lượng công việc đã hoàn thành đạt chất lượng.
Giá trị thanh toán từng đợt: Được quy định trong các văn bản Hợp đồng thỏa thuận giao việc. Nguyên lý chung là số tiền thanh toán không vượt quá giá trị sản lượng mà nhà thầu đã thực hiện nhưng cũng không thấp hơn sản lượng đó nhiều, nếu thấp hơn nhiều sẽ gây khó khăn cho nhà thầu. Để tính toán sản lượng nhà thầu thực hiện thì tính khối lượng hoàn thành được nghiệm thu, theo các số đo cụ thể, ví dụ số sàn đã xây, số m2 đã thực hiện,… (với hợp đồng kiểu khoán m2) hoặc theo cách chi tiết và khoa học hơn là theo khối lượng từng công việc nhà thầu đã thực hiện (ví dụ bao nhiêu m3 xây, bao nhiêu m2 tô trát, bao nhiêu m3 bê tông…). Muốn tính được cách này thì hợp đồng khi ký kết phải là hợp đồng kèm theo bảng dự toán với khối lượng dự toán, đơn giá cố định từng công việc đã được thỏa thuận rõ trong hợp đồng. Đây là cách tính toán và ký hợp đồng khoa học hơn, đúng theo lý thuyết định giá sản phẩm xây dựng được dạy trong các trường chuyên về xây dựng; tiệm cận cách tính toán tại các dự án quy mô của các công ty, các nhà đầu tư nước ngoài. (Công trình đầu tư vốn nhà nước cũng tính gần giống nhưng thường có kèm các điều kiện khi thay đổi giá vật liệu thì tính lại cấu thành thay đổi giá đó ảnh hưởng sao đến giá thành sản phẩm. Đây là cách tính có vẻ khoa học, tính khá chính xác giá thành theo thị trường nhưng lại rất rắc rối, phức tạp, chỉ nên áp dụng với các công trình xây dựng thời gian dài nhiều năm, khả năng giá cả vật tư biến động rất cao. Với các công trình xây nhà ở gia đình thời gian thi công không dài thì không cần thiết).
Hình thức thanh toán: Nếu chuyển khoản ngân hàng thì rất tốt, nếu tiền mặt thì cần đề nghị Nhà thầu ký kết nhận tiền đầy đủ.
***
Như vậy việc thanh toán sao cho đảm bảo an toàn từ góc nhìn chủ nhà hay sự công bằng, hỗ trợ hiệu quả từ góc nhìn nhà thầu cần được xác định ngay từ khi lập hợp đồng xây dựng, được tính toán trên cơ sở khách quan. Đơn vị tư vấn giám sát có thể hỗ trợ quý gia chủ trong công việc này nếu được tin tưởng giao phó ngay từ khi chuẩn bị hợp đồng thi công xây dựng hoặc ngay từ khi quá trình thi công.
